Жапон әскер тұтқындарына арналған ескерткіш
Қолда бар мұрағат деректеріне сүйенсек, жапондық әскери тұтқындар 1945 жылдың ортасында шахтерлер қаласы Текеліде интернацияланған. Бейресми ақпарат көздері Қазақстанға 1500-ге жуық әскери тұтқынның жер аударғанын хабарлайды. Текеліде олардың қаншасы өлгені жайында ешкім білмейді. Кезінде Текеліге жер аударғандар жапон үкіметіне бұл шағын қалашықта Күншығыс елінің азаматтарының бейіттері бар екені жайында хабарлаған.
2009 жылы Текеліде жазасын өтеп жатқан адамдар Жапонияның Денсаулық сақтау, еңбек және әл-ауқат министрлігіне Конума Тошиоға келіп, мәліметтерді, сонымен қатар сызбалар мен жерлеу схемаларын тапсырған.
Қазақстандық медициналық сарапшылардың көмегімен, олар шынымен де моңғолоидтар екені анықталды. Сондықтан жапондықтар осында жерлестерін жерлеуге келген.
Жапондардың бейіттері Жоңғар Алатауының бөктерінде орналасқан. Ешқандай ескерткіш те, қоршау да жоқ. Тек әскери тұтқындардың бірі жапон таңбалары бар тасты орнатқан. Жергілікті тұрғындар қамаудағы жапондықтардың қалдықтарын эксгумациялауға көмек көрсеткен. Эксгумация алдында рәсім жасалып, дәстүрлі тағамдар дайындалған, шай қайнатып, күріш пісірген. Табылған қалдықтар арнайы сөмкелерде, оның үстіне тұтқындардың өздері салған ғимаратта сақталған. Жалпы есеппен 12 адамның бейіті табылды. Кейіннен саусақ сүйектерінен басқа барлық қалдықтар өз отанында геномдық сараптамаға жіберіліп – өртелді, ал күл Жапонияға жеткізілді.
Неліктен сонша жылдан кейін отандастарының күлін шығаруды ұйғарды деген сұраққа, делегациямен бірге келген бұрынғы әскери тұтқын, Араки Масанори былай деп жауап берді: оларды туыстары күтіп отыр, Жапонияда олар батырлар, ал мұнда олар интерндегі тұтқындар деді.
